Türkiye’de Uzlaştırmacılık: Yasal Çerçeve ve Uygulama

Türkiye’de ceza yargılamasında uzlaştırma, CMK ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne dayalı, katalog suçlarla sınırlı ve savcılık gözetiminde yürüyen bir süreçtir. Dosya sevki çoğunlukla Cumhuriyet savcılığı üzerinden ilerler; tarafsızlık, gönüllülük ve gizlilik ilkeleri esastır. Uzlaştırmacılar listeden görevlendirilir; iki yılda bir yenileme eğitimi ile mesleki güncellik korunur. Anlaşma sağlanırsa kamu davası açılmaması ya da düşme gibi ceza muhakemesi sonuçları doğar.

Avrupa Yaklaşımı (AB Genel Eğilimleri)

Avrupa’da “restoratif adalet” şemsiyesi altında, mağdur-fail arabuluculuğu ceza sürecinin çeşitli evrelerinde (soruşturma, kovuşturma, infaz) kullanılabilir.

• Kapsam: Ülkeden ülkeye değişir; çoğunda çocuk ve gençlik dosyaları önceliklidir.

• Kurumsallaşma: Adliye içi birimler, belediye/STS merkezleri veya bağımsız kuruluşlar aracılığıyla yürütülür.

• Eğitim/Standart: Akredite eğitim, süpervizyon ve etik kodlarla sıkı şekilde izlenir.

• Sonuçlar: Özür, tazmin/onarım planı, toplum hizmeti benzeri onarıcı çıktılar; mahkemece dikkate alınır ve yaptırıma etkisi olur.

ABD Yaklaşımı (Diversion & Plea Çevresi)

ABD’de eyalet temelli çeşitlilik söz konusudur. Restorative Justice (RJ) programları;

• Diversion (yönlendirme): Savcılık mahkemeye gitmeden önce dosyayı RJ programına yollar; başarılı olursa düşme/kovuşturmama.

• Community-based: Okul, mahalle, gençlik mahkemeleri; mağdur-fail diyaloğu, tazmin planları.

• Savcılık/Plea etkisi: RJ anlaşmaları, ceza pazarlığı ve takdir yetkisi içinde sonuçlara yansır.

• Finansman/izleme: Yerel fonlar, STK’lar ve adliye destekleriyle; veri odaklı etki ölçümü yaygındır.

Benzerlikler ve Temel Farklar

Benzerlikler

• Gönüllülük, tarafsızlık, gizlilik, mağdur odaklı yaklaşım.

• Eğitimli arabulucu/uzlaştırmacı ve yapılandırılmış görüşmeler.

• Anlaşma sağlanırsa adli sonuca indirgeme/alternatif etkisi.

Farklar

• Kapsam/Zamanlama: Türkiye’de katalog suç ve savcılık merkezli; AB’de süreç evrelerinin çoğuna yayılabiliyor; ABD’de diversion ve plea çevresinde esnek.

• Kurumsal Model: Türkiye’de adliye-merkezli liste sistemi; AB’de karma (adliye/STS/bağımsız); ABD’de topluluk temelli programlar yaygın.

• Çıktılar: Türkiye’de CMK sonuçlarına bağlanan anlaşma metni; AB/ABD’de onarıcı planlar, izleme ve topluluk hizmeti bileşenleri güçlü.

• Mesleki Gelişim: Türkiye’de yönetmelik temelli yenileme eğitimi zorunlu; AB’de akreditasyon+süpervizyon katı; ABD’de eyalet/kurum standardı ve etki ölçümü baskın.

2025 İçin Eğilimler: Ne Beklemeli?

• Dijital süreçler: E-görüşme, e-imza, çevrim içi vaka çalışmaları.

• Mağdur hakları odağı: Psikososyal destek ve güvenlik planları entegrasyonu.

• Veri ve kalite: Etkinlik ölçümü, performans göstergeleri ve şeffaf raporlama.

• Çocuk/Gençlik odağı: Erken aşama yönlendirme ve okul temelli uygulamalar.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Türkiye’deki sistem RJ (onarıcı adalet) mi?
Türkiye modeli onarıcı adalet prensiplerini kullanır; ancak CMK’ya bağlı, katalog suçlarla sınırlı ve savcılık merkezlidir.

2. Avrupa-ABD’de anlaşma bağlayıcı mı?
Genelde mahkeme/savcılık tarafından dikkate alınır; yaptırımda indirim, düşme veya erteleme etkisi olabilir.

3. Uzlaştırmacı eğitimi yurtdışında nasıl?
AB’de akreditasyon+süpervizyon güçlü; ABD’de eyalet ve kurum standartları belirleyicidir.

4. Türkiye uygulaması nasıl gelişebilir?
Dijitalleşme, kalite göstergeleri, çocuk/gençlik dosyalarında erken dönemde yaygınlaştırma ve çok-disiplinli ekip yaklaşımıyla.